Người cao tuổi với những thay đổi về tâm sinh lý, lao động, thu nhập, quan hệ xã hội nên sẽ gặp nhiều khó khăn, vấn đề trong cuộc sống. Mặt khác, trạng thái tâm lý và sức khỏe của người cao tuổi không chỉ phụ thuộc vào nội lực của bản thân mà còn phụ thuộc vào môi trường xã hội, đặc biệt là môi trường văn hóa - tình cảm và quan trọng nhất là môi trường gia đình. Do đó, làm thế nào để giúp người cao tuổi thấy được giá trị của bản thân, giúp họ sống vui, sống khỏe và để mọi người – đặc biệt là con cháu hiểu được tâm lý của cha mẹ, ông bà khi họ bước vào tuổi già để có cách hành xử cho tròn đạo hiếu. Vì vậy, Th.s Lê Thị Phương đã thực hiện đề tài “Công tác xã hội với các vấn đề của người cao tuổi” - một đối tượng yếu thế, đối tượng cần sự trợ giúp của công tác xã hội làm báo cáo chuyên đề năm học 2018 – 2019.

Buổi báo cáo được thực hiện vào lúc 14h30 ngày 19/4/2019 tại văn phòng khoa Quản lý Văn hóa - Giáo dục với sự tham dự đông đủ các cán bộ, giảng viên trong khoa (cô Lâm Loan, thầy Huy đi học; cô Bùi Thúy, cô Quốc Ánh nghỉ thai sản).

Hình 1: Th.s Lê Thị Phương báo cáo chuyên đề

Chuyên đề đã đề cập và đi sâu phân tích rất nhiều vấn đề liên quan tới người cao tuổi cũng như vai trò, kỹ năng cần có của một nhân viên công tác xã hội khi thân chủ của mình là đối tượng trên.

Và khi đề cập tới những vấn đề liên quan tới người cao tuổi, chuyên đề đặc biệt đi sâu nghiên cứu đặc điểm tâm sinh lý của người cao tuổi và chỉ ra những vấn đề sau:

- Hướng về quá khứ: người cao tuổi thường thích hội họp, tìm lại bạn cũ, thích ôn lại chuyện cũ, viết hồi ký, tái hiện kinh nghiệm sống cũng như hướng về cội nguồn: Viếng mộ tổ tiên, sưu tầm cổ vật…

- Chuyển từ trạng thái “tích cực” sang trạng thái “tiêu cực”: Khi về già người cao tuổi phải đối mặt với bước ngoặt lớn lao về lao động và nghề nghiệp, do vậy họ phải tìm cách thích nghi với cuộc sống mới. Người ta dễ gặp phải “hội chứng về hưu”.

- Những biểu hiện tâm lý của người cao tuổi

  + Sợ sự cô đơn và mong được quan tâm chăm sóc nhiều hơn

Họ rất muốn tuổi già của mình vui vẻ bên con cháu, muốn được người khác coi mình không phải là người vô dụng. Họ rất muốn được nhiều người quan tâm, lo lắng cho mình và ngược lại. Họ sợ sự cô đơn, sợ phải ở nhà một mình.

+ Cảm nhận thấy bất lực và tủi thân

Người cao tuổi dễ nảy sinh tâm trạng chán nản, buồn phiền, hay tự dằn vặt mình. Vì vậy chỉ một thái độ hay một câu nói thiếu tế nhị có thể làm cho họ tự ái, tủi thân và cho rằng mình già rồi nên bị con cháu coi thường.

+ Nói nhiều hoặc trầm cảm: Vì muốn truyền đạt kinh nghiệm sống cho con cháu, muốn con cháu sống theo khuôn phép đạo đức thế hệ mình nên họ hay bắt lỗi, nói nhiều. Với một bộ phận người cao tuổi bảo thủ và khó thích ứng với sự thay đổi có thể xuất hiện triệu chứng của bệnh trầm cảm. Họ trở thành những người trái tính, can thiệp sâu vào cuộc sống riêng tư của con cháu vì họ cho rằng mình có quyền đó.

+ Sợ phải đối mặt với cái chết: Sinh – tử là quy luật của tự nhiên, dù vậy người cao tuổi vẫn sợ phải đối mặt với cái chết.

Và với những thay đổi trong tâm sinh lý, trong lao động – thu nhập và cả trong những mối quan hệ, người cao tuổi bị hạn chế và mất thăng bằng trong việc thực hiện một số chức năng xã hội của mình. Và mỗi đối tượng khác nhau lại có những vấn đề cụ thể khác nhau. Vì thế vai trò của nhân viên công tác xã hội trong tiến trình trợ giúp mỗi đối tượng cụ thể cũng có sự khác nhau. Trong công tác xã hội với người cao tuổi, nhân viên công tác xã hội cần thực hiện tốt các vai trò sau:

Người tạo khả năng: Đối với người cao tuổi, nhân viên công tác xã hội cần giúp họ nhận thấy các khả năng của mình: Chuyên môn, kinh nghiệm sống, sức khỏe, tay nghề… Cần động viên, cổ vũ để người cao tuổi tin tưởng vào bản thân mình, tin tưởng rằng mình vẫn còn hữu ích với gia đình, xã hội.

Người điều phối - kết nối dịch vụ: Nhân viên công tác xã hội thông qua đánh giá, chẩn đoán các vấn đề và nguồn lực của người cao tuổi để điều phối, cung cấp các dịch vụ phù hợp.

Người giáo dục: Nhân viên công tác xã hội hỗ trợ người cao tuổi những kiến thức và kỹ năng đó thông qua vai trò là người giáo dục. Hình thức giáo dục có thể qua việc cung cấp tài liệu, các lớp tập huấn, hoặc được lồng ghép trong tiến trình trợ giúp.

Người biện hộ: Nhân viên công tác xã hội phải bảo vệ những nhu cầu chính đáng của người cao tuổi. Một số người cao tuổi có thể có những hành động, hành vi khác thường. Nhân viên công tác xã hội cần tìm hiểu nguyên nhân của các hành vi đó và lý giải để mọi người xung quanh nhất là gia đình hiểu và thông cảm cho họ.

Người tạo môi trường thuận lợi: Trong tiến trình công tác xã hội với người cao tuổi cần chú ý đến các hệ thống xung quanh người cao tuổi: Gia đình, hội hưu trí, các câu lạc bộ người cao tuổi… Nhân viên công tác xã hội cần tác động và làm thay đổi các hệ thống đó để tạo ra môi trường thuận lợi nhất phục vụ người cao tuổi giải quyết các vấn đề của bản thân.

Người đánh giá và giám sát: Nhân viên xã hội là người trực tiếp đánh giá, chẩn đoán những vấn đề của người cao tuổi trong cuộc sống hàng ngày. Sự đánh giá và giám sát của nhân viên xã hội một cách thường xuyên, liên tục sẽ góp phần vào việc phát hiện sớm, nâng cao hiệu quả can thiệp… trong công tác xã hội với người cao tuổi.

Đánh giá: Là việc xem xét lại toàn bộ những bộ phận trong tiến trình trợ giúp người cao tuổi để thẩm định kết quả

Và để nâng cao hiệu quả công việc, nhân viên công tác xã hội cần có các kỹ năng sau:

Kỹ năng quan sát: Trong quá trình tiếp xúc, để có thể hiểu được người cao tuổi một cách toàn diện nhân viên xã hội cần nắm bắt được những đặc điểm về diễn biến tâm lý của người cao tuổi. Kỹ năng quan sát được áp dụng trong suốt tiến trình can thiệp.

Kỹ năng lắng nghe: Khi tác nghiệp với người cao tuổi, điều quan trọng nhất là chúng ta phải biết lắng nghe họ bởi chia sẻ cũng là một nhu cầu cơ bản của người già.

Kỹ năng xử lý sự im lặng: Trong quá trình làm việc với người cao tuổi, có những lúc người cao tuổi im lặng. Thay vì bối rối và chuyển chủ đề, thì nhân viên xã hội cần tìm hiểu sự yên lặng đó của người cao tuổi mang ý nghĩa gì?

Kỹ năng thấu cảm: Kỹ năng thấu cảm chính là nhân viên xã hội có khả năng cảm nhận điều mà người cao tuổi đang cảm nhận, hiểu người cao tuổi bằng tư duy cũng như bằng tình cảm.

Sau khi Th.s Lê Thị Phương báo cáo xong chuyên đề, CBGV trong trong khoa đã có ý kiến nhận xét, đánh giá như sau:

-  Chuyên đề mang tính thiết thực, phù hợp với thực tiễn xã hội

-  Chuyên đề được thực hiện với sự đầu tư nghiên cứu công phu.

-  Thông qua các nội dung chuyên đề có thể nhận thấy đối tượng người cao tuổi rất cần đến vai trò của nhân viên công tác xã hội, có thể cho sinh viên tham khảo để áp dụng vào các buổi thực tế cũng như sau khi đi làm.

-   Chuyên đề giúp các giảng viên  hiểu rõ hơn về các vấn đề của người cao tuổi và vai trò của nhân viên công tác xã hội đối với người cao tuổi.

Hình 2: Tổ và Khoa nhận xét, đánh giá chuyên đề

Buổi báo cáo kết thúc vào lúc 16 h30’ cùng ngày sau khi thư kí khoa thông qua biên bản.

                                                                                                                              Nguyễn Thị Nga