Tóm tắt: Trong giai đoạn hội nhập hiện nay; việc nâng cao chất lượng dạy học ở tất cả các cấp học; bậc học mang tính cấp thiết hơn bao giờ hết. Muốn có chất lượng dạy học tốt thì chất lượng người thầy trong nhà trường phải đặt lên hàng đầu. Chính vì vậy, mỗi sinh viên ngành Tiểu học, ngay từ khi còn trên ghế nhà trường cần rèn luyện và phát triển một số kĩ năng dạy học Toán để đạt chuẩn nghề nghiệp nhằm đáp ứng yêu cầu của giai đoạn phát triển giáo dục tiểu học hiện nay, phục vụ sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.
Từ khóa: Giáo viên tiểu học, sinh viên tiểu học.

1. Mở đầu
Trong chương trình đào tạo và bồi dưỡng giáo viên tiểu học (GVTH), ngoài việc trang bị các kiến thức khoa học cơ sở và cơ bản thì còn một vùng kiến thức rất quan trọng, quyết định tính chất chuyên nghiệp của giáo viên đó là kĩ năng dạy học. Kĩ năng dạy học là khả năng của người dạy thực hiện một cách có kết quả các hoạt động của mình để đạt được mục đích dạy học đã xác định bằng cách lựa chọn và áp dụng những cách thức hoạt động phù hợp với người học, điều kiện và phương tiện nhất định. Đây là một khái niệm gần gũi, thiết thực và tác động trực tiếp đến chất lượng giáo dục. Chính vì thế, sinh viên tiểu học cần được bồi dưỡng kỹ năng hay bồi dưỡng tay nghề, nghiệp vụ song song với việc học tập các môn học cơ bản ngay trên ghế nhà trường. Bên cạnh đó, sinh viên tiểu học (SVTH) cần nắm được các yêu cầu về chuẩn kiến thức và kĩ năng trong dạy học các môn học nói chung và môn Toán nói riêng để đáp ứng yêu cầu về “chuẩn”, trên cơ sở đó phát huy được năng lực tư duy sáng tạo của các em học sinh, góp phần phát triển sự nghiệp giáo dục nước nhà.
2. Kết quả nghiên cứu và thảo luận
2.1. Yêu cầu về chuẩn kiến thức và kĩ năng đối với sinh viên Tiểu học trong dạy học các môn học nói chung.
2.1.1. Chuẩn kiến thức cơ bản
Trong Điều 6 của Quy định về chuẩn nghề nghiệp giáo viên tiểu học (GVTH) có những yêu cầu thuộc lĩnh vực kiến thức mà GVTH cần đạt được (xem [1]) bao gồm các tiêu chí sau:
a) Nắm vững mục tiêu, nội dung cơ bản của chương trình, sách giáo khoa các môn học được phân công giảng dạy.
b) Có kiến thức cơ bản trong các tiết dạy đảm bảo đủ, chính xác, có hệ thống.
c) Có khả năng hướng dẫn đồng nghiệp một số kiến thức chuyên sâu về môn học, hoặc có khả năng bồi dưỡng học sinh giỏi, hoặc giúp đỡ học sinh còn nhiều hạn chế trở nên tiến bộ.
2.1.2. Chuẩn kĩ năng sư phạm
Trong điều 7 Quy định về chuẩn nghề nghiệp GVTH cũng đưa ra các yêu cầu thuộc lĩnh vực kĩ năng sư phạm mà GVTH phải đạt được và SVTH cần phải rèn luyện (xem [1]) gồm ba yêu cầu cơ bản là:
 Lập được kế hoạch dạy học; biết soạn kế hoạch dạy học theo hướng đổi mới.
Yêu cầu này gồm các tiêu chí sau:
a) Xây dựng kế hoạch giảng dạy cả năm học thể hiện các hoạt động dạy học nhằm cụ thể hóa chương trình của Bộ phù hợp với đặc điểm của nhà trường và lớp được phân công dạy;
b) Lập được kế hoạch tháng dựa trên kế hoạch năm học bao gồm các hoạt động chính khóa và hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp;
c) Có kế hoạch dạy học từng tuần thể hiện lịch dạy các tiết học và các hoạt động giáo dục học sinh;
d) Soạn giáo án theo hướng đổi mới, thể hiện các hoạt động dạy tích cực của thầy và trò (soạn giáo án đầy đủ với môn học dạy lần đầu, sử dụng giáo án có điều chỉnh theo kinh nghiệm sau một năm dạy học).
 Tổ chức và thực hiện các hoạt động dạy học trên lớp phát huy tính năng động sáng tạo của học sinh.
Yêu cầu này gồm các tiêu chí sau:
a) Lựa chọn và sử dụng hợp lí các phương pháp dạy học theo hướng phát huy tính sáng tạo, chủ động trong việc học tập của học sinh; làm chủ được lớp học; xây dựng môi trường học tập hợp tác, thân thiện, tạo sự tự tin cho học sinh; hướng dẫn học sinh tự học;
b) Đặt câu hỏi kiểm tra phù hợp đối tượng và phát huy được năng lực của học sinh; chấm, chữa bài kiểm tra một cách cẩn thận để giúp học sinh tiến bộ;
c) Có sử dụng thiết bị, đồ dùng dạy học, kể cả đồ dùng dạy học tự làm; biết khai thác các điều kiện có sẵn để phục vụ giờ dạy, hoặc có ứng dụng phần mềm dạy học, hoặc làm đồ dùng dạy học có giá trị thực tiễn cao;
d) Lời nói rõ ràng, rành mạch, không nói ngọng khi giảng dạy và giao tiếp trong phạm vi nhà trường; viết chữ đúng mẫu; biết cách hướng dẫn học sinh giữ vở sạch và viết chữ đẹp.
 Công tác chủ nhiệm; tổ chức các hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp
Yêu cầu này gồm các tiêu chí sau:
a) Xây dựng và thực hiện kế hoạch công tác chủ nhiệm gắn với kế hoạch dạy học; có các biện pháp giáo dục, quản lý học sinh một cách cụ thể, phù hợp với đặc điểm học sinh của lớp;
b) Tổ chức dạy học theo nhóm đối tượng đúng thực chất, không mang tính hình thức; đưa ra những biện pháp cụ thể để phát triển năng lực học tập của học sinh và thực hiện giáo dục học sinh cá biệt, học sinh chuyên biệt;
c) Phối hợp với gia đình và các đoàn thể địa phương để theo dõi, làm công tác giáo dục học sinh;
d) Tổ chức các buổi ngoại khóa hoặc tham quan học tập, sinh hoạt tập thể thích hợp; phối hợp Tổng phụ trách, tạo điều kiện để Đội thiếu niên, Sao nhi đồng thực hiện các hoạt động tự quản.
2.2 . Yêu cầu chuẩn kiến thức và kĩ năng đối với sinh viên tiểu học trong dạy học môn Toán.
Những yêu cầu về kiến thức và kĩ năng sư phạm đối với SVTH trong dạy học các môn học nói chung được cụ thể hóa trong dạy học môn Toán như sau:
2.2.1. Chuẩn kiến thức đối với sinh viên khi dạy Toán
Sinh viên cần đạt được các yêu cầu sau:
 Hiểu rõ được chương trình, nội dung sách giáo khoa môn Toán được phân công giảng dạy và các lớp có liên quan.
- Biết được số tiết toán/ tuần, số tuần dạy học trong năm, tổng số tiết toán/ năm, nội dung dạy học toán và các mức độ về kiến thức và kĩ năng học sinh cần đạt được ở lớp đó.
- Nắm được mục tiêu, nội dung dạy học môn Toán ở lớp mình dạy: nội dung đó được trình bày trong mấy chương, trọng tâm kiến thức từng chương, được chia thành mấy mạch kiến thức, nội dung cụ thể và phân bố thời lượng dạy học cho nội dung đó; nhận biết được đơn vị kiến thức toán thuộc hay không thuộc phạm vi chương trình lớp mình dạy.
-Hiểu được chương trình nói chung, mục tiêu và nội dung dạy học môn Toán ở từng lớp, nắm được cụ thể hệ thống nội dung của từng mạch kiến thức theo chiều dọc của chương trình.
 Hiểu được ý đồ sư phạm khi xây dựng chương trình, mạch kiến thức và sự phân bố nội dung dạy học Toán ở cả bậc Tiểu học.
- Biết được mối liên hệ, sự kế thừa kiến thức và phát triển các mạch kiến thức trong môn Toán, giữa các đơn vị kiến thức trong một mạch kiến thức ở một lớp và giữa các lớp.
- Nắm được chuẩn kiến thức và kĩ năng đối với học sinh qua từng lớp, có kiến thức về cơ sở toán học trực tiếp liên quan đến nội dung dạy học ở Tiểu học.
2.2.2. Chuẩn kĩ năng sư phạm đối với sinh viên dạy Toán
 Kĩ năng phân tích chương trình, phân tích nội dung sách giáo khoa.
“ Chương trình là sự trình bày có hệ thống một kế hoạch tổng thể các hoạt động giáo dục trong một thời gian xác định, trong đó, nêu lên các mục tiêu học tập mà người học cần đạt được, đồng thời xác định rõ phạm vi, mức độ nội dung học tập,các phương pháp, phương tiện, cách thức tổ chức học tập, các cách thức đánh giá kết quả học tập… nhằm đạt được mục tiêu học tập đã đề ra”.(xem [2]).
Chính vì vậy, sinh viên tiểu học cần đạt được các yêu cầu sau:
- Xác định được cấu trúc chương trình, nội dung sách giáo khoa, nắm vững từ mức độ khái quát đến cụ thể về mục tiêu,nội dung, phương pháp, phương tiện, cách thức tổ chức học tập và đánh giá kết quả theo quy định trong chương trình.
- Phân tích, đánh giá được sự kế thừa và phát triển của chương trình, nội dung sách giáo khoa môn Toán hiện hành với chương trình sách giáo khoa cải cách giáo dục, các quan điểm dạy học được quán triệt trong chương trình, sách giáo khoa hiện hành, ý đồ sư phạm của các tác giả trong mục tiêu từng nội dung từ mục tiêu chung, cách phân bố nội dung ở từng lớp và giữa các lớp.
 Kĩ năng xác định mục tiêu bài học.
Một số yêu cầu cần đạt của sinh viên khi xác định mục tiêu bài học:
- Hiểu mục tiêu bài dạy được nêu trong sách giáo khoa.
- Xác định mục tiêu bài học theo quy định, theo từng đối tượng học sinh.
- Xác định mục tiêu tích hợp, phát triển năng lực cho người học được lồng ghép trong bài học.
Mục tiêu dạy học là cái đích mà người học cần hướng tới, căn cứ vào mục tiêu dạy học giáo viên có thể xác định những gì cần phải dạy và dạy đến mức độ nào, lựa chọn và thực hiện các phương pháp dạy học phù hợp để học sinh học tập đạt kết quả tốt nhất; Đánh giá được năng lực và kết quả học tập của học sinh một cách khách quan, chính xác, từ đó đề ra phương pháp giúp đỡ học sinh học tập hiệu quả; Tự đánh giá được năng lực, kết quả giảng dạy của mình để hoàn thiện năng lực và cải tiến phương pháp dạy học phù hợp. Như vậy, kĩ năng xác định mục tiêu dạy học đóng vai trò rất quan trọng, giúp giáo sinh thiết kế nội dung, phương pháp và lựa chọn đồ dùng dạy học phù hợp để đạt hiệu quả tốt nhất cho tiết học, trên cơ sở đó phát triển được năng lực tư duy, sáng tạo của học sinh.
 Kĩ năng lập kế hoạch dạy học và thiết kế bài học môn Toán theo định hướng tích cực hóa người học.
Sinh viên cần đạt các yêu cầu sau:
- Lập được kế hoạch dạy học từng tuần lễ, từng học kì, cả năm học, thực hiện đầy đủ chương trình, đạt được các yêu cầu được nêu trong chuẩn kiến thức, kĩ năng của môn Toán được phân công giảng dạy, lập được kế hoạch theo đúng quy định.
- Lập kế hoạch dạy học và kế hoạch bài học có các hoạt động dạy học phát huy tính tính cực nhận thức của học sinh.
- Lập kế hoạch dạy học phù hợp với thực tế, kế hoạch bài học có dự kiến một số phương án khai thác sách giáo khoa theo đặc điểm phân hóa nhằm phát triển theo hướng tích cực khả năng tư duy, suy luận của học sinh.
- Lập kế hoạch dạy học linh hoạt, chủ động phân phối thời lượng nội dung dạy học phù hợp điều kiện lớp học, có thể hỗ trợ cho các đối tượng học sinh có hoàn cảnh khó khăn và đáp ứng nhu cầu phát triển năng lực học tập toán của từng đối tượng học sinh. Kế hoạch bài học phản ánh mối quan hệ giữa các mục tiêu, nội dung, phương pháp và kiểm tra đánh giá theo từng nội dung kiến thức nhằm phát triển của cá nhân học sinh.
 Kĩ năng sử dụng các phương pháp, phương tiện dạy học để tổ chức hoạt động học toán phù hợp với đối tượng học sinh.
Phương pháp là cách thức, con đường đường đạt được mục tiêu đề ra. Khi nói đến phương pháp, cần nghĩ đến “cách thức”, tức là làm thế nào để tiến hành một bài học, hoạt động nào đó thành công, đạt được kết quả như mong muốn. Phương pháp dạy học liên quan chặt chẽ tới phương tiện dạy học. Phương tiện dạy học vừa chứa đựng nội dung dạy học, vừa là công cụ để thực hiện phương pháp. Trên cơ sở đó giáo viên cần đạt được các yêu cầu sau:
- Vận dụng các phương pháp dạy học Toán trên cơ sở nắm được nội dung, yêu cầu của phương pháp, sử dụng các thiết bị dạy học Toán theo quy định.
- Tùy từng nội dung kiến thức mỗi bài, lựa chọn phương pháp, các thiết bị dạy dạy học nhằm khuyến khích học sinh tham gia các hoạt động xây dựng bài học.
- Vận dụng linh hoạt, sáng tạo các phương pháp dạy học, sử dụng các thiết bị dạy học Toán để thông qua đó giúp học sinh tự huy động các kiến thức và kinh nghiệm để ôn tập kiến thức cũ, chiếm lĩnh kiến thức mới, gây hứng thú học tập cho các em.
- Kết hợp các phương pháp dạy học trong một tiết học, trong một hoạt động dạy học, sử dụng đúng mức các thiết bị dạy học theo từng đối tượng học sinh.
Bên cạnh đó, các SVTH phải không ngừng trang bị và trau dồi cho mình những kĩ năng nghiệp vụ sư phạm khác như: chuẩn tác phong sư phạm, chuẩn mực giao tiếp, chuẩn chữ viết và các kĩ năng mềm.
3. Một số giải pháp nhằm rèn luyện và phát triển một số kĩ năng dạy học cho sinh viên tiểu học
Giáo viên là người đóng vai trò chủ đạo trong việc tổ chức và điều khiển các quá trình dạy – học. Muốn thực hiện tốt nhiệm vụ đó, người giáo viên phải nắm được một cách sâu sắc kiến thức và chương trình trong dạy học môn Toán bậc Tiểu học, sáng tạo các phương pháp dạy – học bộ môn, cả về lí luận lẫn kĩ năng, kĩ xảo thực hành trong lớp và ngoài lớp. Ở trường sư phạm, các SVTH phải được đào tạo những bước đầu về phương pháp dạy học – nhằm hình thành những cơ sở đầu tiên, tối thiểu, cần thiết về nghiệp vụ sư phạm làm cho người người giáo sinh ra trường bước đầu có khả năng thực hiện tốt việc dạy toán ở tiểu học, đảm bảo Quy định về chuẩn nghề nghiệp của giáo viên tiểu học.
Bên cạnh đó, các trường nên thiết kế được quy trình tổ chức rèn luyện và phát triển kĩ năng dạy học cho sinh viên đáp ứng Quy định về chuẩn nghề nghiệp GVTH với trình tự logic chặt chẽ, đúng nguyên tắc giáo dục và đảm bảo tính khả thi, từ đó giúp kiểm soát một cách hiệu quả các hoạt động rèn luyện nghiệp vụ sư phạm, bồi dưỡng tay nghề, giúp các em học tập một cách hiệu quả, phát huy được tính chủ động, tích cực.
Trong quá trình đào tạo của nhà trường, GV chú ý nhắc nhở, tập luyện cho SV nói rõ ràng, đúng câu, phát âm chuẩn. Trong giờ dạy học Toán, GV chú ý sửa chữa, bổ sung kiến thức, luyện tập cho SV biết sử dụng đúng ngôn ngữ lôgíc và ký hiệu toán học; biết tóm tắt đề toán, biết đọc đề toán theo ngôn ngữ tự nhiên. Đồng thời, tăng cường tập luyện cho SV viết trên bảng rõ ràng, đúng kiểu chữ.
Thiết kế các hoạt động thi nghiệp vụ sư phạm, hội thi giải toán nhanh, hội thi thiết kế đồ dùng dạy học, giáo án điện tử …thường xuyên và mang quy mô lớn hớn cho sinh viên tiểu học để các em rèn luyện kĩ năng sư phạm, kĩ năng thuyết trình làm chủ đám đông và phát huy được năng lực sáng tạo, chủ động tìm tòi ra phương pháp dạy học mới phát triển được năng lực học tập tích cực cho học sinh.
Xây dựng tốt các mối quan hệ giữa trường đại học và trường tiểu học để có những hoạt động cho sinh viên tiểu học được tiếp cận với phương thức, cách tổ chức lớp học, quá trình lên lớp và giảng dạy của GVTH từ đó phát huy được kĩ năng dạy học, kĩ năng sư phạm, tạo điều kiện thuận lợi thúc đẩy đam mê dạy học, nhiệt huyết nghề giáo cho các em.
Bên cạnh các giải pháp rèn luyện và phát triển kĩ năng dạy học cho sinh viên tiểu học, để có được những sinh viên đáp ứng được chuẩn nghề nghiệp GVTH thì bản thân các em phải chủ động trong việc nâng cao kiến thức, hoàn thiện bản thân, rèn luyện các kĩ năng sư phạm, kĩ năng giải quyết các tình huống qua thực tiễn hoạt động ở lớp, ở trường tiểu học và tự bồi dưỡng liên tục về ngoại ngữ và tin học để tiếp cận được các phương pháp dạy học mới trên thế giới, vận dụng phù hợp vào các lớp tiểu học ở Việt Nam từ đó phát huy được năng lực học tập tích cực của các em học sinh tiểu học.
4. Kết luận
Tóm lại, chuẩn nghề nghiệp GVTH đã đưa ra các quy định về kiến thức và kĩ năng sư phạm khá rõ ràng mà người GVTH cần đạt được và SVTH phải hướng đến trong giai đoạn tới. Qua “Chuẩn” này, giúp nhà trường sư phạm định hướng cho việc đào tạo và rèn luyện nghiệp vụ sư phạm cho SVTH. Nhiệm vụ của nhà trường sư phạm cần cụ thể hóa nội dung đào tạo và rèn luyện các kĩ năng nghề nghiệp cho sinh viên nhằm đáp ứng các yêu cầu của “chuẩn” để các em có thể trở thành các giáo viên tương lai trước hết là đạt chuẩn đã đề ra, thứ hai đủ bản lĩnh để giảng dạy tốt và phát huy được năng lực học tập tích cực của học sinh.

Tài liệu tham khảo

[1] Bộ Giáo dục và Đào tạo, Quy định về chuẩn nghề nghiệp của giáo viên tiểu học. Ban hành kèm theo quyết định số 14/2007/QĐ-BGDĐT.
[2] Nguyễn Hữu Châu, Những vấn đề cơ bản về chương trình và quá trình dạy học, NXB Giáo dục, Hà Nội, 2006.
[3] Nguyễn Hữu Hợp, Lí luận dạy học Tiểu Học, NXB Đại Học Sư Phạm, 2017.
[4] Giáo Trình Đào Tạo Giáo Viên Tiểu Học Hệ CĐSP và SP 12+2, NXB Giáo Dục, 1999.

ThS Hoàng Thị Nguyệt - Khoa Sư Phạm